En Ağır Cezaevi Nerede? Tek Bir Cevabı Olan Soru Değil—İşte Neden
Benim iddiam şu: “En ağır cezaevi nerede?” sorusu, tek bir duvarın, tek bir kapının ardında bitmiyor. Ağır olan, kimi yerde 23 saatlik tecrit; kimi yerde kitlesel ihlaller; kimi yerde on binlerce insanı bir arada, gözetimle “susturma” projesi. Gelin, veriye ve raporlara bakarak tartışalım.
İzolasyonun Zirvesi: ADX Florence (Colorado, ABD)
ABD’nin federal süpermaksı ADX Florence, mahkûmları günde 22–24 saat hücrede tutan uzun süreli tecrit rejimiyle bilinir. BM’nin Mandela Kuralları, 22 saatten fazla tek başına kapatmayı “tecrit”, 15 günü aşan uygulamayı “uzatılmış tecrit” sayıyor—ve bunun işkence niteliğine varabileceğini vurguluyor. ([BMNDD][2])
Amnesty International, ADX’teki uygulamaların uluslararası hukukla çatıştığını, psikolojik yıkımı artırdığını raporladı. “En ağır” tanımını tecrit üzerinden yaparsak, adres burası. ([Amnesty UK][1])
“İnsan Mezbahası” İddiaları: Saydnaya (Suriye)
Eğer ölçümüz ölümcül ihlaller ve sistematik işkence iddialarıysa, Saydnaya Askerî Cezaevi karşımıza çıkar. Amnesty, 2011–2015 arasında binlerce kişinin gizlice asılarak öldürüldüğünü; gıda, su ve tıbbi bakıma erişimin sistematik biçimde engellendiğini belgeledi ve bağımsız soruşturma çağrısı yaptı. “En ağır”ı insanlık dışı muamele ve yargısız infaz üzerinden tanımlayanlar için, en karanlık örneklerden biri budur. ([Amnesty UK][3])
Megaprizon Paradigması: CECOT (Tecoluca, El Salvador)
Devasa ölçek mi? CECOT, resmi kapasitesi 40.000 olan ve “Amerika kıtasının en büyüklerinden” diye tanıtılan bir megaprizon. 2023’te açıldı; görüntülerde binlerce tutuklunun tek tip dizilişi ve sert disiplin rejimi dikkat çekti. İnsan hakları kuruluşları; aşırı kalabalık, keyfî tutuklama ve kötü muamele iddialarını ısrarla gündemde tutuyor. Bu nedenle “en ağır”ı kitlevi kapatma ve şeffaflık açığı üzerinden tanımlarsak, bakışımızı burada sabitliyoruz. ([Investing.com][4])
İklim, Disiplin ve Gözetim: “Black Dolphin” (Sol-Iletsk, Rusya)
Rusya’nın “Black Dolphin” (IK-6) kolonisinde, mahkûmların günün büyük bölümünü hücrede geçirdiği, hareket ettirilirken körleştirildikleri ve bedenleri eğik yürütüldükleri; günde yalnızca kısa süre kafesli alanlarda egzersiz yaptıkları uzun süredir belgesellere konu. Aşırı disiplin, sürekli gözetim ve iklim koşulları birleşince, “ağır”lığın fiziksel-psikolojik bir rejime dönüştüğü iddia ediliyor. ([natgeotv.com][5])
Türkiye’den Bir Ayna: Silivri’nin Aşırı Kalabalığı
“Ağır”ı bazen tek bir hapishaneye değil, yapısal sorunlara bakarak da anlayabiliriz. Türkiye’de Silivri’deki aşırı kalabalık ve koşullar, mahkûmların hak ihlali başvurularına konu oldu; yüksek yargı, insanlık dışı koşullar nedeniyle tazminata hükmetti. Bu, “en ağır”ın bazen rutine dönüşen kalabalık, sağlık ve erişim sorunları olduğunu hatırlatıyor. ([Duvar English][6])
“Ağır”ı Nasıl Ölçeriz? Metodoloji Şart
“Ağır cezaevi” tartışması, ölçütünüzle oynadığınız anda yön değiştirir:
— Tecrit yoğunluğu: Hücrede geçirilen saat, insan teması, güneş ışığı. (Mandela Kuralları referansı) ([BMNDD][2])
— Ölümcül ihlaller: Yargısız infaz, işkence, açlık/tedavi engeli iddiaları. (Saydnaya raporları) ([Amnesty UK][3])
— Ölçek ve opaklık: Kapasite, ziyaret/iletişim kısıtları, bağımsız denetim. (CECOT) ([Investing.com][4])
— Disiplin-iklim rejimi: Sürekli gözetim, sert eskort/protokoller, coğrafi tecrit. (Black Dolphin) ([natgeotv.com][5])
Zayıf Noktalar ve Tartışmalı Alanlar
— Tecrit her zaman “güvenlik” midir? ADX gibi kurumlar, “en tehlikeliler için gerekli” argümanına yaslanıyor. Oysa uzun süreli tecritin psikolojik işkenceye vardığı BM düzeyinde belirtiliyor. Güvenlik ile insan onuru arasındaki çizgi nerede? ([Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Ofisi][7])
— Megaprizonlar suçu azaltır mı, görünmez mi kılar? CECOT’un ölçeği, kısa vadeli “sükûnet” sunsa da, hukuk güvenliği ve denetim eksikliği uzun vadede toplumsal maliyeti büyütür. ([Human Rights Watch][8])
— “Savaş hukuku” dili, cezaevini savaş alanına çevirir mi? Toplu ihlallerle anılan yerlerde, “dış tehdit” söylemi içerdeki hakları budayabiliyor. (Saydnaya örneği) ([Amnesty UK][3])
— Gündelik şiddet, sessiz bir ağırlık yaratır. Aşırı kalabalık, sağlık hizmetine erişim, hijyen ve barınma gibi “görünmez” sorunlar, tekil bir ihlal kadar dramatik olmasa da, toplamda en ağır yükü üretir. (Silivri kararı) ([Duvar English][6])
Sonuç: “En Ağır” Bir Yer Değil, Bir Sistem
Evet, tek tek adresler sayabiliriz. Ama mesele bir adresi damgalamak değil; “ağır”ın hangi politika, hangi hukuk dışılık ve hangi gözetim eksikliğiyle üretildiğini görmek. En ağır cezaevi, çoğu zaman en ağır hak erozyonunun yaşandığı yerdir—bazen bu, bir tecrit hücresi; bazen 40 bin kişilik bir kompleks; bazen de bir ülkenin ceza adaleti dilinin bütünü. ([BMNDD][2])
Tartışmayı Açıyoruz
— “En ağır”ı hangi ölçüte göre tanımlıyorsunuz: tecrit, ölümcül ihlaller, ölçek/kapasite, yoksa başka bir şey mi?
— Güvenlik ile insan onuru arasında sınırı kim, nasıl çizecek?
— Megaprizonlar toplumu daha güvende mi kılıyor, yoksa sorunları görünmez mi yapıyor?
— Türkiye’de cezaevi politikalarında öncelik ne olmalı: kapasite, adil yargılama, sağlık/erişim, bağımsız denetim mi?
Yorumlarda pozisyonunuzu söyleyin; katılmayan, itiraz eden, alternatif öneren herkesin sözü kıymetli. Adalet ancak tartışıldıkça güçlenir.
[1]: https://www.amnesty.org.uk/press-releases/usa-federal-supermax-prison-colorado-inhuman-and-breach-international-law?utm_source=chatgpt.com “USA: federal supermax prison in Colorado is ‘inhuman’ and in breach of …”
[2]: https://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/Nelson_Mandela_Rules-E-ebook.pdf?utm_source=chatgpt.com “The United Nations Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners”
[3]: https://www.amnesty.org.uk/files/webfm/Documents/issues/mde2454152017english.pdf?utm_source=chatgpt.com “Report – Amnesty”
[4]: https://www.investing.com/news/world-news/el-salvador-opens-40000person-prison-as-arrests-soar-in-gang-crackdown-2993597?utm_source=chatgpt.com “El Salvador opens 40,000-person prison as arrests soar in gang …”
[5]: https://www.natgeotv.com/za/shows/natgeo/inside-russia-s-toughest-prisons?utm_source=chatgpt.com “National Geographic – Inside: Russia’s Toughest Prisons”
[6]: https://www.duvarenglish.com/turkish-high-court-awards-damages-after-prisoners-appeal-on-inhumane-prison-conditions-news-65253?utm_source=chatgpt.com “Turkish high court awards damages after prisoner’s appeal on inhumane …”
[7]: https://www.ohchr.org/en/press-releases/2020/02/united-states-prolonged-solitary-confinement-amounts-psychological-torture?utm_source=chatgpt.com “United States: Prolonged solitary confinement amounts to psychological …”
[8]: https://www.hrw.org/world-report/2025/country-chapters/el-salvador?utm_source=chatgpt.com “World Report 2025: El Salvador | Human Rights Watch”